"پاش سەرمایە"ی ئیستڤان مێسزارۆس

پەرتووکی "پاش سەرمایە"ی ئیستڤان مێسزارۆس، توێژەرێکی مەزن و ڕەخنەگری کۆمەڵایەتی، یەکێکە لەو پەرتووکانەی کە بە ڕاستەوخۆ ڕووبەڕووی کێشە سەرەکییەکانی سەردەمەکەمان دەبێتەوە. ئەم پەرتووکە لە ساڵی ١٩٩٥ بڵاوکراوەتەوە و تا ئێستاش وەک سەرچاوەیەکی گرنگ بۆ ئەو کەسانە مایەوە کە بڕوایان بە پێویستییەتی گۆڕانکارییەکی ڕادیکاڵ لە سیستەمی کاپیتاڵیستی هەیە. مێسزارۆس لێرەدا هەوڵدەدات تێڕوانینێکی نوێ بەرەو دیاریکردنی ڕێگایەکی ڕزگاری دژ بە کاپیتاڵیزم پێشکەش بکات. بەڵام ئایا ئەم پڕۆژەیە سەرکەوتووە؟

ڕەخنە بە کاپیتاڵیزم و شکستی شۆڕشە سۆسیالیستییەکان

مێسزارۆس جەخت لەسەر پێویستی بە گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی لە سیستەمی کاپیتاڵیستی ئێستا دادەنێت. بەگوێرەی ئەو، کاپیتاڵیزم لە قەیرانیەکی درێژخایەن و نەخوازراودایە کە تەنها بە هەڵوەشاندنەوەی خاوەنەکانی سەرمایە چارەسەر ناکرێت، بەڵکو پێویستە خۆی سەرمایە وەک فۆرمێکی کۆمەڵایەتی ڕیشەکێشی بکرێت. ئەو باس لەوە دەکات کە هەوڵە شۆڕشگێڕانەکانی ڕابردوو (وەک یەکێتی سۆڤیەت) تەنها لە ڕووی سیاسییەوە سەرکەوتوو بوون، بەڵام نەیانتوانیوە سەرمایە وەک سیستەمێکی کۆنترۆڵکەری کۆمەڵایەتی بسڕنەوە. بەم شێوەیە، ئەم شۆڕشانە تەنها ڕووخانی کاپیتاڵیستەکانیان بەرزکردووەتەوە، بەڵام سیستەمی کاپیتاڵیستی خۆی وەک فۆرمێکی دەسەڵاتدار ماوەتەوە.

مێسزارۆس بە ڕوونی دەڵێت:

"گەر تەنها خاوەنەکانی سەرمایە لاببرێن، بەڵام سیستەمی سەرمایەداری وەک فۆرمێکی کۆمەڵایەتی بمێنێتەوە، هیچ گۆڕانکارییەکی ڕاستەقینە ڕوونادات. ئەمە وەک ئەوەیە کە سەگێکی توڕە بەند بکەیت، بەڵام زنجیرەکەی لە بناخەوە بمێنێتەوە."

 پێویستی بە "تیۆریی گۆڕان": چۆن بچینە دەرەوەی سەرمایە؟

ئەوەی مێسزارۆس پێی دەڵێت "تیۆریی گۆڕان" بریتییە لە پلانێکی ڕوون و دروست کە ڕێگایەکی ئاسان بۆ گواستنەوەی کۆمەڵگا بەرەو سیستەمێکی ڕزگاربەر دیاری بکات. بەپێی ئەو، پێویستە لە یەکەم هەنگاوەکانی شۆڕشەوە، پێکهاتەکانی کاپیتاڵیزم دەستپێک بکرێنەوە، چونکە گەر ئەم قۆناغانە دواخرا، هەرگیز جێبەجێ نابن. مێسزارۆس بە ڕاستی ئاماژە بەوە دەکات کە تەنها ڕەخنەگرتن لە کاپیتاڵیزم نابێتە هۆی گۆڕان، بەڵکو پێویستە وێنەیەکی ڕوون لە کۆمەڵگایەکی جیاواز دروست بکرێت.

بۆ نموونە، ئەو دەڵێت:

"پێویستە شۆڕش لە قۆناغی سەرەتاییدا دەست بکات بە تێکشکاندنی هێزی سەرمایەداری و ئەو پلەبەندییە کۆمەڵایەتییە باوەکان. ئەگەر نا، ئەوا هیچ گۆڕانکارییەکی ڕاستەقینە ڕوونادات. شۆڕش دەبێت بنەماکانی سیستەمی کۆمەڵایەتی بگۆڕێت، نەک تەنها ئەو کەسانە لاببات کە لە دەسەڵاتدان."

 

ڕەخنە بە هێگێل و جۆرج لوکاچ: چیرۆکی دوو فیلسۆفی شکستخواردوو

مێسزارۆس ڕەخنەیەکی توند لە فەلسەفەی هێگێل و کاریگەرییەکەی لەسەر مارکسیستەکان دەگرێت. بەگوێرەی ئەو، هێگێلیزم وەک ڕەوتێکی فەلسەفی خزمەتی لۆژیکی کاپیتاڵیزم دەکات، چونکە ئایدیالیزمی هێگێل ڕێگە بە گۆڕینی ڕاستەقینەی کۆمەڵگا نادات. مێسزارۆس باس لەوە دەکات کە هێگێل "سەرمایە" وەک "سامانی گەردوونی هەمیشەیی" پێناسە دەکات، کە ئەمەش ڕێگە بە بەردەوامیی سیستەمی کاپیتاڵیزم دەدات.

هەروەها، مێسزارۆس ڕەخنە لە جۆرج لوکاچ دەگرێت، کە هەوڵیدا مارکسیزم و هێگێلیزم تێکەڵ بکات، بەڵام لە کۆتاییدا نەیتوانی ویستێکی ڕزگاربەری ڕوون دیاری بکات. لوکاچ بەرزی دەکاتەوە کە ‌حێزب وەک دەسەڵاتێکی دەرەکی پێویستە بۆ رێکخستن و بەڕێوبردنێ چینێ کرێکار، بەڵام مێسزارۆس ئەمە وەک هەڵەیەکی گەورە دەبینێت کە ڕێگە بە دروستبوونی دیکتاتۆریەتی دەدات.

مێسزارۆس دەڵێت:

"لوکاچ هەرگیز نەیتوانی لەو بازنەیە دەربچێت کە دەڵێت کاتی کاری کۆمەڵایەتی پێویست لە سۆسیالیزمدا بەردەوام دەبێت. ئەمەش وایکرد کە یاسای سەرمایەداری وەک یاسایەکی هەتاهەتایی سەیر بکات، کە ئەمەش تەنها شکستی بیرەمەندێکێ گەورەیە."

ڕۆڵی ژنان و پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکان: شۆڕشێک کە پێویستە هەموو لایەنەکانی بگرێتەوە

یەکێک لە خاڵە گرنگەکانی پەرتووکەکە، تاکییدکردنە لەسەر پێویستی ڕزگارکردنی ژنان و شکاندنی پێکهاتە هەرەمییەکانی کۆمەڵگا. مێسزارۆس دەڵێت:

"هەتا پەیوەندییەکانی نێوان ژن و پیاو بە شێوەیەکی ئازاد و خۆجوشی ڕێک نەخرێت، هیچ چانسێک بۆ ڕزگاربوونی کۆمەڵگا لە ژێر کاریگەرییە کۆنەکانی کاپیتاڵیزم نییە. شۆڕشێکی ڕاستەقینە پێویستە هەموو لایەنەکانی کۆمەڵگا بگرێتەوە—سیاسی، کۆمەڵایەتی، کلتووری، و تەنانەت پەیوەندییەکانی نێوان کەسەکان."

بەهێزییەکان و لاوازییەکان: ئایا مێسزارۆس تیۆرییەکی ڕوونی پێشکەش کردووە؟

پەرتووکی "پاش سەرمایە" بەهێزترین لایەنەکەی ئەوەیه کە پێویستی بە ویستێکی نوێی ڕزگاربەر بە ڕوونی دەرخستووە. بەڵام لاوازییەکی سەرەکی ئەوەیە کە مێسزارۆس نەیتوانیوە پلانێکی ڕوون و پراکتیکی بۆ ئەم "تیۆریی گۆڕانە" پێشکەش بکات. هەروەها، ڕەخنەکانی بە هێگێل و لوکاچ ڕوونن، بەڵام نەیتوانیوە پەیوەندییەکی دروست لە نێوان فەلسەفە و شۆڕشی ڕاستەقینەدا دروست بکات.

بۆ نموونە، مێسزارۆس باس لەوە دەکات کە پێویستە "تیۆریی گۆڕان" هەبێت، بەڵام خۆی ئەم تیۆرییە بە وردی شیکار ناکات. هەروەها، ئەو سەرنج ناخاتە سەر ئەزموونە مێژووییەکانی شۆڕش لە وڵاتانی وەک نیکاراگوا یان پورتوگال، کە دەکرا وانەکانیان بۆ ئێمە فێربکەن.

کۆتایی: ئایا دەکرێت جیاواز بیرکەینەوە؟

پەرتووکی "پاش سەرمایە"ی مێسزارۆس پەرتووکێکی گرنگە بۆ ئەو کەسانەی کە بڕوایان بە گۆڕینی ڕادیکاڵی هەیە. ئەم پەرتووکە ڕوون دەکاتەوە کە تەنها ڕووخاندنی کاپیتاڵیزم بەس نییە، بەڵکو پێویستە سیستەمێکی تەواو جیاواز دروست بکرێت. بەڵام وەک خۆی مێسزارۆس دەڵێت، ئەمە تەنها سەرەتایەکی درێژخایەنە... شۆڕشێکی ناوەندی کە پێویستە بەردەوام بێت.

لە کۆتاییدا، ئەم پەرتووکە هاندەرێکە بۆ بیرکردنەوەیەکی قووڵتر دەربارەی دۆخی ئێستا و چۆنیەتی دۆزینەوەی ڕێگاچارەیەک بۆ داهاتوویەکی باشتر. ئەم کتێبە هەموو کەسێک ناچار دەکات کە دووبارە بیر لەوە بکاتەوە:

"ئایا سیستەمی سەرمایەداری تەنها چارەسەری ئێمەیە، یان دەتوانین ڕێگە چارەیەکی تر بدۆزینەوە؟"

خاڵە بەهێزەکان:

• ڕەخنەیەکی توند لە سیستەمی سەرمایەداری و هەوڵەکان بۆ چاکسازی لە ناویدا.
• جەختکردنەوە لە پێویستیی دۆزینەوەی جێگرەوەی ڕزگارکەرانە بۆ سەرمایەداری.
• ڕەخنەگرتن لە تیۆریستە مارکسییەکان کە نەیتوانیوە تێگەیشتنێکی تەواو پێشکەش بکەن.
• تێڕوانینە گرنگەکان دەربارەی ڕۆڵی ژنان لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازانە.

خاڵە لاوازەکان:

• کتێبەکە خۆی وەک تیۆرییەکی ڕوون بۆ تێپەڕاندن دانانێت، بەڵکو زیاتر جەخت لەسەر پێویستیی بوونی ئەم تیۆرییە دەکات.
• کتێبەکە تیشک ناخاتە سەر ئەزموونە مێژووییەکانی شۆڕش لە وڵاتانی جیاواز.

سەرچاوەکان:

مێسزارۆس، ئیستڤان. ١٩٩٥. پاش سەرمایە. نیویۆرک: Monthly Review Press.

هودیس، پیتەر. ١٩٩٧. Conceptualizing an Emancipatory Alternative: István Mészáros's Beyond Capital.